Strona główna » BLOG » O wartościach kilka słów
Ogólne

O wartościach kilka słów

Wartości stanowią fundament procesu wychowania. Istotą wychowania powinno być bowiem ukazanie młodym pokoleniom przez rodziców, nauczycieli i wychowawców tego, co wartościowe, przybliżenie i uzasadnienie tych wartości. Jak stwierdza M. Nowak (2008: 367), wartości „są potrzebne człowiekowi, aby otwierały go na możliwości pełniejszego urzeczywistniania siebie”, czyli najogólniej mówiąc – rozwoju. Stanowią one podstawę każdego systemu, programu czy pojedynczego działania wychowawczego.
Wartości – co to takiego?

Obecnie wartości są jednym z najbardziej popularnych tematów w dyskusjach społecznych i pedagogicznych (Olbrycht on-line). Niejednokrotnie budzą emocje w obrębie polityki oraz życia społecznego, stając się narzędziem szerzenia różnorodnych ideologii. Dlatego też należy wrócić do pierwotnego sensu wartości. Zajmując się etyką pedagogiczną, W. Chudy określił najogólniej wartości jako „to, co cenne” lub „to, co ludzie sobie cenią” (2009: 47). Łatwo jednak popełnić błąd i utożsamić wartości z ludzkimi potrzebami, które w odróżnieniu od wartości, mają charakter subiektywny (tamże: 49). Ich subiektywizm wyraża się w przeżywaniu oraz konieczności zaspokojenia pewnego braku. Angażują one zdolność jednostkowej percepcji oraz emotywność osoby przeżywającej. Ponadto potrzeby wskazują na wartości, te zaś stanowią podstawę potrzeb, mają charakter obiektywny i uniwersalny – zaspokajają potrzeby.
Dlaczego wychowywać do wartości?

Istnieje wiele typologii wartości, np. W. Klafki wyróżnił dwa podstawowe rodzaje – wartości i normy społeczne występujące poza wychowaniem oraz wartości i normy społeczne występujące w wychowaniu (za: Nowak 2008: 370-371). Te ostatnie podzielił na dwie grupy – wartości i normy nieświadomie przyjęte w wychowaniu oraz wartości i normy świadomie przyjęte w wychowaniu, które jego zdaniem można nazwać celami wychowania. Zdaniem K. Olbrycht wartości w wychowaniu spełniają podwójną funkcję: „z jednej strony wyznaczają cele wychowania (stanowiąc ich źródła i uzasadnienie), z drugiej – kryteria oceny działań wychowawczych” (Olbrycht 2012: 91). Pozwala to wychowawcy na podejmowanie programowych i zamierzonych działań wychowawczych, a samemu wychowankowi przybliża ideał wychowania.

Czy wychowanie do wartości jest potrzebne? Współcześnie zmieniło się rozumienie wartości, powstały dwie przeciwstawne teorie wartości – obiektywistyczna i subiektywistyczna (Mariański 1989: 163-168). Teoria obiektywistyczna, charakterystyczna dla nurtów pedagogiki realistycznej, głosi, iż wartość przedmiotu jest niezmienna i niezależna od oceny podmiotu ją rozeznającego. Teoria subiektywistyczna, głoszona m.in. przez zwolenników pedagogiki postmodernistycznej, zakłada, że wartości są czymś dalece indywidualnym i relatywnym, stanowią osobistą preferencję.

W jaki sposób uzasadnić potrzebę wychowania do czegoś uniwersalnego? M. Nowak (2008: 367-370) sformułował antropologiczne, społeczne, kulturowe i religijne podstawy wartości, zakładające, że istnieją wśród nich takie normy czy wartości, które obowiązują każdego człowieka. J. Mariański (2007: 81) upatruje w wychowaniu do wartości „szansy na skupienie ludzkości wokół głównego ośrodka wspólnych wartości (?) utrwalenia uniwersalnych wartości i norm”. Jednocześnie ów uniwersalizm uzasadnia on naturalnym pragnieniem każdej osoby ludzkiej poszukiwania sensu i celu własnych działań, gdyż działania te są zawsze ukierunkowane na dobro własne i społeczne.
O wychowanie do wartości

Współcześnie wiele nurtów pedagogicznych i powstałych na ich podstawie programów wychowawczych kwestionuje zasadność przekazywania wartości w wychowaniu. K. Olbrycht zauważa w środowiskach pedagogów wyraźną niechęć do stosowania pojęć wychowanie lub wychowawca ze względu na ich aksjologiczne konotacje oraz próby zastąpienia ich terminami edukacja i edukator, które są neutralne teleologicznie i aksjologicznie. Przyczyn tego zjawiska autorka upatruje w dominacji ducha pragmatyzmu i postmodernizmu, który zakłada odrzucenie obiektywnego aspektu wartości a nawet neguje zasadność posługiwania się pojęciem wartości (Olbrycht 2012: 90). W ostateczności prowadzi to do krytyki wychowania programowego, tzn. realizującego określone cele i ideał wychowania, jako zagrażającego wolności jednostki. Stąd też w aksjologii pedagogicznej rozróżnia się dwa podstawowe pojęcia – edukację do wartości oraz wychowanie do wartości. Olbrycht pierwsze z nich definiuje jako „przekaz wiedzy o wartościach, wartościowaniu i uczenie umiejętności potrzebnych do samodzielnego wartościowania”, czyli że edukacja aksjologiczna koncentruje się na kształtowaniu pewnych kompetencji (wiedzy, umiejętności oraz społecznie akceptowanych postaw). Natomiast wychowanie do wartości „jest kształtowaniem orientacji aksjologicznej, która stanowi funkcję dojrzałości, gotowości do świadomego i odpowiedzialnego wybierania wartości i odpowiadania na nie”. Z definicji tej należy wyakcentować elementy dojrzałości, świadomości oraz odpowiedzialności w wyborze wartości. Zakłada ona bowiem wolność oraz konieczność osiągnięcia pewnego etapu rozwoju moralnego osoby wychowanka.

Warto również zająć się analizą zakresów znaczeniowych pojęć edukacja i wychowanie. Edukacja jest pojęciem o szerszym zakresie semantycznym. Obejmuje ono takie procesy, jak wychowanie i nauczanie, z tą różnicą, iż skoncentrowana jest na ukształtowaniu pewnych sprawności, a więc wymiarze instrumentalnym i dydaktycznym, znacznie rzadziej zaś wychowawczym (Olbrycht 2012: 90). Istotą zaś wychowania do wartości w sensie wąskim powinno być ukierunkowanie na wartości w procesie samowychowania.

źródło:psychologia.net